19
October
2023
Bijna gratis kinderopvang is weggegooid belastinggeld volgens CPB en SCP …
In een gezamenlijke publicatie (CPB & SCP, juni 2023) adviseren specialisten van het Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau het plan voor bijna gratis kinderopvang ‘te heroverwegen’ of vrij vertaald ‘de stekker eruit te trekken’.
Het voormalige kabinetsplan heeft – volgens de onderzoekers - een negatief effect op de arbeidsparticipatie, levert geen enkele bijdrage aan de ontwikkeling van kinderen en bevordert ook niet de kansengelijkheid. Het plan heeft volgens CPB en SCP aanzienlijke risico’s voor gezinnen met lage inkomens en ik citeer: “de nadelige effecten hiervan komen terecht bij gezinnen van wie de kinderen juist het meest baat zouden hebben van kinderopvang.”
Dat zijn exact de gezinnen die op dit moment centraal staan bij de Rijksbegroting voor volgend jaar in de Tweede Kamer.
Er gaat geen debat voorbij zonder de term ‘bestaanszekerheid’ en alle partijen verwijzen daarbij naar de gezinnen met lage inkomens die het zwaar te verduren hebben.
… en het komende decennium een fata morgana door gebrek aan personeel en ruimte.
In het artikel Het kabinetsplan voor de kinderopvang rammelt aan alle kanten (ESB, mei 2023) staan vrijwel alle onderzoeken op een rij die onderbouwen dat bijna gratis kinderopvang een uiterst inefficiënte manier is om schaars belastinggeld te besteden. Daarnaast wordt duidelijk dat – door gebrek aan personeel en ruimte - het gehele plan het komende decennium niet uitvoerbaar is. Ook zonder het plan lopen de personeelstekorten in de kinderopvang de komende 10 jaar op tot ruim het dubbele van de tekorten die aanbieders en ouders nu al ervaren (zie Prognosemodel Abf):
Het personeelstekort vervijfvoudigd als de plannen de komende 10 jaar wél worden doorgevoerd. De fata morgana van bijna gratis kinderopvang wordt uitsluitend nog in stand gehouden door de politiek. Kinderopvangaanbieders en ouders die nu wekelijks te maken hebben met het sluiten van groepen of 'carrouselopvang' weten allang dat het een loze belofte is.
Welke gevolgen heeft het in stand houden van ‘bijna gratis opvang’ voor minima?
Niet iedereen realiseert zich dat het in stand houden van de plannen voor bijna gratis kinderopvang door ‘Den Haag’ de bestaanszekerheid van huishoudens met jonge kinderen en een laag inkomen substantieel aantast. Daarnaast maakt het de voorgenomen ingrepen in de toeslagregeling, om lage inkomens al in 2024 te ontzien, onnodig duur.
Amendement kinderopvangtoeslag vanaf 2024 onnodig duur door luchtbel kinderopvang
Volgende week stemt de Tweede Kamer over een amendement om de kinderopvangtoeslag die ouders ontvangen beter te laten aansluiten bij de daadwerkelijke kosten voor kinderopvang die zij maken. Het amendement geeft substantiële lastenverlichting aan huishoudens met een laag inkomen die gebruik maken van kinderopvang.
Dat amendement kost in 2024 nog slechts € 250 miljoen. Die kosten lopen echter structureel op tot ruim het dubbele: € 508 miljoen. De oorzaak van die sterke toename is dat de meerjarenbegroting van het Rijk nog steeds rekening houdt met een enorme volume toename van de kinderopvang als gevolg van de plannen voor bijna gratis opvang vanaf 2027.
Als ‘Den Haag’ die luchtbel doorprikt zijn de lasten van het amendement enkele honderden miljoenen lager of kan - met hetzelfde budget - een veel grotere lastenverlichting voor lage inkomens gerealiseerd worden.
Belastingvoordeel bedreigd door luchtbel kinderopvang
Verder wordt op dit moment in de Tweede Kamer gesteggeld over de inkomensafhankelijke combinatiekorting (IACK). Dat is een belastingvoordeel dat wordt afgeschaft om de plannen voor bijna gratis kinderopvang te financieren.
Deze bezuiniging levert structureel een dekking op van bijna € 1,9 miljard en dat is voldoende om verreweg het grootste deel van bijna gratis opvang te financieren. Die € 1,9 miljard wordt onttrokken aan bijna 800.000 gezinnen met werkende ouders en jonge kinderen.
De Haagse redenering daarvoor lijkt logisch. Die ouders profiteren immers ook van lastenverlichting door bijna gratis opvang is de aanname. Maar juist voor de laagste inkomens gaat die vlieger niet op. Die hebben immers nu al bijna gratis opvang en ervaren geen enkele lastenverlichting door de plannen. De bestaanszekerheid van die gezinnen wordt wél stevig aangetast door het vervallen van een belastingvoordeel van meer dan € 1.500 netto per jaar als de IACK wordt afgeschaft.
Maar ook voor de huishoudens met modale en hogere inkomens ligt er een substantieel risico. Voor hen vervalt immers ook een substantieel belastingvoordeel terwijl de beloofde lastenverlichting de komende 10 jaar slechts een fata morgana blijkt te zijn. Als ‘Den Haag’ de realiteit aanvaardt en de ‘kinderopvang luchtbel’ in de Rijksbegroting doorprikt, is het gesteggel over afschaffing van de IACK niet nodig en blijft op dit punt de bestaanszekerheid voor jonge gezinnen - en dan met name die met een laag inkomen - gewaarborgd.
De realiteit onder ogen …
Het UWV registreert met de zogenaamde ‘spanningsindicator’ de verhouding tussen openstaande vacatures en de beschikbaarheid van arbeidskrachten. In het 2e kwartaal van 2023 is de spanningsindicator voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang landelijk opgelopen naar 6,89. Dat betekent dat de nu beschikbare medewerkers uit bijna 7 openstaande vacatures kunnen kiezen. In het 1e kwartaal waren dat nog bijna 6 openstaande vacatures. Dat betekent dat de personeelskrapte nog steeds toeneemt. De landelijke gemiddelden verbloemen de arbeidsmarktproblematiek waarmee de grootstedelijke gebieden kampen. In de regio Utrecht liep de krapte op van bijna 12 in het 1e kwartaal naar bijna 16 - het maximum van de schaal - in het 2e kwartaal van 2023:
Tot slot
Bijna gratis opvang is volgens de belangrijkste adviesorganen van de regering een slecht onderbouwde besteding van enkele miljarden aan schaars belastinggeld. Voor de diehard believers in Den Haag die het CPB en SCP niet geloven is de bottom-line dat iedere maatregel die de vraag naar kinderopvang aanwakkert de komende 10 jaar geen oplossing is, maar slechts een groter probleem creëert voor huishoudens met jonge kinderen. En dat is volgens de beschikbare onderzoeken en analyses de komende 10 jaar een zekerheidje dat pas echt de bestaanszekerheid van jonge gezinnen bedreigt.
.svg){kind=small}