6
March
2025
Het Ronde Tafel Gesprek dat de Commissie SZW op 4 maart had georganiseerd leverde geen nieuwe meningen op over het wetsvoorstel om in 2026 te bezuinigen op de tarieven voor de kindertoeslag. Alle genodigden vanuit de branche, de wetenschap en de ouders adviseren de Kamer om af te zien van deze maatregel vanwege de enorme inkomenseffecten voor lagere inkomens. Toch leverde het gesprek wel nieuwe inzichten op over de wijze waarop verschillende partijen tegen de ontwikkelingen in de kinderopvang aan kijken.
Misschien nog wel de meest verrassende inbreng kwam van de Dienst Toeslagen. Zij zijn het eerste aanspreekpunt voor ouders en worstelen met de communicatie over deze maatregel: “De boodschap ‘bijna gratis’ kinderopvang is in de media breed overgenomen en schetst mogelijk verwachtingen die niet overeenkomen met de realiteit van burgers met de laagste inkomens, die hun kinderopvangkosten in 2026 juist kunnen zien stijgen. Dit creëert complexiteit in de communicatie. Burgers houden mogelijk onvoldoende rekening met een forse stijging van de kosten in 2026 en moeten hierop worden gewezen. Tegelijkertijd wil Dienst Toeslagen geen onrust creëren bij ouders die een hogere vergoeding gaan krijgen. Dienst Toeslagen verwacht ook vragen van ouders over de rechtvaardigheid van de verschillende effecten niet naar tevredenheid te kunnen beantwoorden.”
Hoe combineer je de boodschap “er komt bijna gratis kinderopvang voor de hogere inkomens” met de boodschap voor de lagere inkomens “pas op, de kosten lopen fors op”. En daarom verwachten ze vragen van ouders over rechtvaardigheid van de verschillende effecten niet naar tevredenheid te kunnen beantwoorden. Kort samengevat stelt de Dienst Toeslagen: “Dit is écht niet uit te leggen.”
Maar dat communicatievraagstuk is niet het enige dilemma dat aan bod kwam tijdens het gesprek. Welke oplossingen zijn er voor de sterk toenemende vraag naar opvang en de oplopende personeelstekorten in een nieuw stelsel was de terechte vraag van commissielid Wendy van Eijk (VVD)?
Stoppen met vraagstimulerende maatregelen en dus afzien van bijna gratis kinderopvang is mijn pleidooi. Dat dempt de wachtlijsten en biedt ruimte om de lagere inkomens te ontzien. Die suggestie kan nog niet op een meerderheid rekenen, terwijl het slechts een deel van de oplossing is voor de uitdaging die voor ons ligt. Want ook zonder bijna gratis opvang lopen de personeelstekorten op. En dus is er meer nodig om een verdriedubbeling van de wachtlijsten en -tijden te voorkomen aldus de inbreng.
En dan ligt een discussie over de nieuwe kwaliteitseisen - de IKK-maatregelen - voor de hand. De huidige personeelstekorten worden voor meer dan de helft veroorzaakt door de aanpassing van de Beroepskracht Kind Ratio (BKR) voor baby’s die in 2019 is ingevoerd. En in de beoordeling van de effectiviteit van IKK-maatregelen die in 2022 naar de Kamer is gestuurd staat daarover het volgende:
Coaching on the job door de pedagogische coach scoort het hoogste op bewijs voor een positief effect op kwaliteit. De overige maatregelen komen niet verder dan Niet te beoordelen, Mogelijk positief effect en Naar verwachting positief effect. Geen van de IKK-maatregelen scoort ‘Bewezen positief effect’.
Natuurlijk kan je aannemen dat, door meer personeel, er meer interactiemomenten met kinderen zijn en dat kinderen daar baat bij hebben. Daar staat tegenover dat de meeste baby’s hooguit 10% van hun tijd in het eerste levensjaar wakker doorbrengen op de opvang en we die impuls op de ontwikkeling dus ook niet moeten overschatten.
En zelfs als we aannemen dat die positieve effecten er zijn, weegt dat dan op tegen de extra baby’s die door die IKK-maatregelen helemaal buiten de boot vallen en op een lange wachtlijst terecht komen door extra personele inzet voor de geluksvogels mét een plekje op de opvang?
Ook in dit overleg leverde de suggestie om een discussie te starten over de kwaliteitseisen felle weerstand op van wetenschap en belangenpartijen. Met stellige uitspraken over de desastreuze gevolgen daarvan voor de geluksvogels met een plek, worden de nog veel ergere gevolgen voor de pechvogels zonder opvang opzijgeschoven of weggeredeneerd. Zie onder andere de stelligheid waarmee Thomas van Huizen van de Universiteit Utrecht alleen al de suggestie om een discussie over kwaliteitseisen te voeren afwijst en oplopende personeelstekorten wegwuift met de aanname dat de sector dat wel oplost als de druk maar hoog genoeg is.
In de officiële prognoses voor de personeelstekorten wordt al aangenomen dat de branche in het nieuwe stelsel 14.000 (ruim 10%) meer medewerkers naar zich toe kan trekken dan zonder nieuw stelsel en dat is – gelet op de branches waarmee de kinderopvang op de arbeidsmarkt concurreert – al best een zeer optimistische aanname:
En zelfs met die uiterst optimistische aanname is de prognose dat het personeelstekort in het nieuwe stelsel vervijfvoudigt en er dus veel kinderen helemaal geen gebruik meer kunnen maken van de positieve ontwikkelingseffecten van opvang.
De andere suggestie van Van Huizen voor het oplossen van de personeelstekorten is het verlengen van het bevallingsverlof. Als we de babyopvang helemaal opheffen en het bevallingsverlof oprekken naar 1 jaar besparen we immers 11.000 medewerkers in de kinderopvang en dat levert een substantieel lager personeelstekort op.
Dat is echter maar de helft van het verhaal omdat het verlengen van het bevallingsverlof ook effecten heeft buiten de kinderopvang. Jaarlijks bevallen er ruim 160.000 moeders en ca. 80% daarvan werkt. Dat betekent dat het verlengen van het bevallingsverlof de arbeidsparticipatie van ca. 145.000 werknemers negatief beïnvloedt en daarmee de personeelstekorten in andere branches veel sterker doet toenemen. En dat heeft weer met name effect op de al oplopende tekorten in de branches waar vrouwen oververtegenwoordigd zijn waaronder onderwijs en zorg.
En opnieuw is dan de vraag of de extra kwaliteitseisen die we ons opleggen in de kinderopvang opwegen tegen de effecten daarvan op de rest van Nederland.
In onderwijs kiezen we nu voor ongekwalificeerde leerkrachten met minder kwaliteit en zo voorkomen we dat kinderen helemaal geen onderwijs meer krijgen. In de kinderopvang kiezen we voor betere opvang kwaliteit voor de geluksvogels en weegt dat zwaarder dan de oplopende groep kinderen die helemaal geen opvang meer kan krijgen. Terwijl we in zorg de schaarste verdelen om te voorkomen dat hulpbehoevenden helemaal buiten de boot vallen, is die discussie in de kinderopvang nog niet eens gestart.
Concreet betekent alleen al het terugdraaien van de BKR-ratio voor baby’s dat er ca. 4.000 pedagogisch medewerkers beschikbaar komen om meer dan 20.000 kinderen op te vangen die anders op de wachtlijst terecht komen. En dat is niet het enige effect.
Het terugdraaien van die maatregel dempt ook de tarieven van kinderopvangaanbieders waardoor de toegankelijkheid voor lagere inkomens sterk verbetert. Die zien de personeelslasten bij jonge kinderen afnemen waardoor zij de tarieven kunnen dempen.
De vraag is dan of de extra drempel voor lage inkomens in de vorm van hogere kosten en sterk toenemende wachtlijsten opweegt tegen het positieve effect van de hogere kwaliteitseisen voor de geluksvogels - vaak met een hoger inkomen - die wel geplaatst kunnen worden.
Dat is het dilemma en het vraagstuk waarover - net als in omliggende branches al gebeurt - tenminste een discussie gevoerd zou moeten worden in de kinderopvangbranche en dat blijkt nog steeds een brug te ver voor de wetenschap.
De officiële arbeidsmarktprognoses voor de branche laten een oplopend personeelstekort zien naar bijna 20.000 medewerkers in 2033 zonder invoering van nieuw beleid (Referentiescenario) en naar bijna 42.000 als 96% toeslag voor alle inkomens is ingevoerd (zie Nieuw Beleid):
Dat is de uitdaging voor de branche die er ligt en die een open discussie verdient van politiek, branche en wetenschap.
.svg){kind=small}