Coalitieakkoord: fata morgana of wenkend perspectief

Na een geruime voorbereidingsperiode ligt er vandaag een coalitieakkoord met de nieuwe plannen voor kinderopvang en onderwijs. Er komt weliswaar geen gratis, maar wel bijna gratis kinderopvang in de komende kabinetsperiode. Hoe haalbaar is dat scenario en welke vraagstukken moeten nog uitgewerkt worden? In deze nieuwsbrief een eerste analyse.

‍

Van inkomensafhankelijke eigen bijdrage naar vaste vergoeding

In het coalitieakkoord staat het voornemen om de vergoeding voor de kinderopvangkosten voor alle huishoudens te verhogen naar 95%. Nu nog krijgen de huishoudens met de hoogste inkomens een vergoeding van slechts 33% en betalen zij zelf de resterende 67% van de opvangkosten. De eigen bijdrage voor die groep daalt dus van 67% naar 5% en dat is een korting van bijna 93%.

Voor de laagste inkomens is die aanpassing minder gunstig. Die betalen nu slechts 4% van de rekening en dat wordt volgens de tekst van het akkoord opgehoogd naar 5%.

In het akkoord staat geen passage over gratis kinderopvang maar dat kan nog komen voor de laagste inkomens om zo te voorkomen dat die niet minder, maar meer gaan betalen.

Van toeslag naar directe financiering

Verder heeft de coalitie het voornemen om de kinderopvangtoeslag direct uit te keren aan kinderopvangaanbieders om daarmee hoge terugvorderingen te voorkomen. Ouders betalen dan niet langer zelf de rekening maar krijgen alleen nog een kleine rekening van het Rijk voor de eigen bijdrage.

‍

Coalitie presenteert bekend scenario  

Het scenario dat nu is gepresenteerd is niet nieuw. Het lag al eerder op tafel in het Eindrapport Scenariostudie Vormgeving Kindvoorzieningen dat exact een jaar geleden (eind 2020) verscheen. Toen was het plan om de ouderbijdrage voor alle huishouden op 4% te zetten en dat is nu dus kennelijk 5% geworden.  

Voor niets gaat de zon op

Het CPB (december 2020) heeft dat scenario ook al een jaar eerder doorgerekend en de gevolgen voor de overheidsfinanciën, de werkgelegenheid en de inkomensongelijkheid in beeld gebracht.
In die notitie geven zij aan dat de maatregel met name leidt tot het inruilen van de informele ‘opa en oma’ opvang door formele kinderopvang en dat de maatregel niet leidt tot meer arbeidsparticipatie (CPB: “per saldo resulteert een negatief effect op de werkgelegenheid van -0,2%”). De maatregel levert dus ook geen extra werknemers op die kunnen worden ingezet om de personeelstekorten in de kinderopvang te dempen.

Fata morgana of wenkend perspectief

De enorme korting op de ouderbijdrage en de voorspelling van het CPB dat oma massaal zal worden ingeruild voor een plek op het kinderdagverblijf, voedt de vraag hoeveel extra aanmeldingen de branche te wachten staat en hoeveel extra medewerkers nodig zijn om aan die groeiende vraag te voldoen.  

Nu al kampt de kinderopvang met enorme personeelstekorten, worden groepen noodgedwongen gesloten vanwege gebrek aan personeel en geldt er inmiddels een coulanceregeling voor de wettelijke kwaliteitseisen. In het coalitieakkoord staat een wenkend perspectief: “Op basis van de praktijkervaringen en gedragseffecten bezien we de ambitie om het vergoedingspercentage op te hogen naar 100%.” (p. 19).

De voorgaande kabinetten hebben geen best track record als het gaat om het inschatten van gedragseffecten voor de kinderopvang. Vijftien jaar geleden werd de impact van de verlaging van de ouderbijdrage enorm onderschat. Ook bij de bezuinigingsronde op de toeslag die daarop volgde zat het volgende kabinet er substantieel naast. Het is dus even de vraag of dit kabinet toekomt aan die volgende ambitie.

Afwegingen en vragen over de plannen voor de kinderopvang  

Het verlagen van de ouderbijdrage heeft niet alleen invloed op ouders en het Rijk. Gemeenten bekostigen de peuteropvang en voorschoolse educatie voor ouders die geen recht hebben op toeslag via het Rijk. De meeste gemeenten volgen daarbij de landelijke toeslagregeling voor de ouderbijdrage.  

Een lagere ouderbijdrage betekent dat gemeenten dieper in de buidel zullen moeten tasten en de subsidies zullen moeten verhogen.

Verder is het de vraag wat er met de laagste inkomens gebeurt die nu minder dan 5% ouderbijdrage betalen. Komt daar nog een generieke regeling voor (geen 95% maar 96% toeslag voor alle huishoudens) of komt daar een maatwerk regeling voor (gratis voor de laagste inkomens)?

In het coalitieakkoord wordt verder niets genoemd over de herijking van de toeslagtarieven voor de kinderopvang. De meeste ouders betalen meer dan het bedrag dat de toeslagregeling dekt.
En dat betekent dat die ouders veel meer dan die 5% aan eigen bijdrage betalen. Met name bij de laagste inkomens kan dat nog een knelpunt opleveren.    

Tot slot

Het is te verwachten dat in de verdere uitwerking dit plan van de coalitie nog wordt bijgeslepen. Belangrijkste vraag is of – met de nog steeds toenemende en aanhoudende personeelstekorten – deze coalitie geen oplossing, maar juist een extra probleem heeft gepresenteerd.

‍