1
July
2020
“Het kabinet onderzoekt of de kinderopvang een publiek gefinancierde basisvoorziening kan worden. Het huidige stelsel is te complex en brengt veel ouders in problemen”. Dat meldde staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) eind april aan de Tweede Kamer. In vier op de vijf gevallen moet de toeslag achteraf worden bijgesteld. Dat treft volgens Van Huffelen vooral arme gezinnen. Van Huffelen trekt die conclusie uit het toeslagenonderzoek van IBO, een werkgroep van ambtelijke vertegenwoordigers van verschillende ministeries, die op zoek ging naar oplossingen voor problemen met de uitvoering van het kindgebonden budget, de huur-, zorg- en kinderopvangtoeslag.
Vol verwachting ga ik op zoek naar de analyse van de IBO-werkgroepen de onderbouwing van hun advies. De uitkomst van mijn zoektocht is ronduit teleurstellend. De huur- en zorgtoeslag en het kindgebonden budget worden door de werkgroep aan een diepgaande analyse onderworpen. De alternatieven voor toegankelijke zorg, toegankelijke huisvesting en laagdrempelige gezinsvorming worden uitgebreid behandeld. Toegankelijke kinderopvang komt er echter bekaaid vanaf. Volgens de werkgroep heeft de kinderopvangtoeslag zo’n specifieke doelstelling– het stimuleren van arbeidsparticipatie – dat een stelselherziening naar volledig publiek gefinancierde kinderopvang het enige onderzoekswaardige alternatief is.
De ‘giant leap for mankind’ van astronaut Neil Armstrong in 1969 lijkt kleiner dan de ‘jump to a conclusion’ die de IBO-werkgroep in 2020 maakt.
Volgens IBO moeten de vijf miljard aan extra overheidsuitgaven voor een gratis basisvoorziening opwegen tegen de ‘mentale lasten’ van ouders die nu gebruik maken van kinderopvangtoeslag. Daarnaast kunnen die extra uitgaven - volgens de werkgroep - aan de belastingbetaler worden ‘verkocht’ alswe kinderopvang niet langer alleen als arbeidsparticipatie instrument zien,maar ook inzetten voor de ontwikkeling van kinderen. De wettelijke eisen aan het pedagogische en VVE-beleid die nu al onderdeel zijn van het huidige stelsel zijn ogenschijnlijk onopgemerkt gebleven bij de werkgroep.
De ‘mentale lasten’ van de kinderopvangtoeslag treffen vooral gezinnen met lage inkomens, schrijft Van Huffelen. Op pagina 103 van de Rijksbegroting 2020 van SZW zien we dat die risicogroep - de huishoudens meteen inkomen tot 130% van het wettelijk minimumloon - niet meer dan 9% van alle gezinnen met kinderopvangtoeslag omvat. Een overgrote meerderheid - 10 van de11 gezinnen met kinderopvangtoeslag - valt niet in die risicogroep maar moet wel 5 miljard extra belasting betalen om de ‘mentale belasting’ van een kleine minderheid af te kopen.
Als de werkgroep die ‘mentale last’ verder had geanalyseerd, had ze de conclusie getrokken dat het aantal grote terugvorderingen slechts 4 procent van alle toeslaggebruikers treft. De recente aangifte van het ministerie van Financiën tegen de eigen toeslagambtenaren doet vermoeden dat een aanzienlijk deel van die 4 procent probleemgevallen niet veroorzaakt wordt door het stelsel zelf, maar door laakbaar handelen van de uitvoerders bij de overheid. Dat maakt de IBO-businesscase niet sterker. Een basisvoorziening kinderopvang heeft – volgens eerdere analyses van het CPB – niet of nauwelijks meerwaarde voor dearbeidsparticipatie en voegt niets toe aan de huidige hoge inhoudelijke kwaliteitseisen of aan de ontwikkeling van kinderen. Ook het IBO-rapport brengt niet de overtuiging dat een basisvoorziening Nederland verder helpt. Dit staat nog los van de vraag of een volgend kabinet het zich kan veroorloven te investeren in een gebrekkige businesscase na alle corona-miljarden die in de eigen en Europese economie zijn gestoken.
Bij het inrichten van een basisvoorziening doemen onder andere de volgende dilemma’s op:
* Maak je een knip tussen basisuren (bijvoorbeeld zestien uur per week gratis) en extra uren (die volledig voor rekening van ouders komen)en wat doet dat met het stimuleren van - met name - vrouwen om meer uren te werken en met de complexiteit van de regeling?
* Of maak je geen knip en is alle opvang gratis voor vijf dagen per week (net als het primair onderwijs)?
* Komt er (net als bij onderwijs) een opvangplicht of blijft er keuzevrijheid voor ouders om wel of niet en minder of meer gebruikte maken, en hoe past dat op een bekostiging per kind?
* Komt er een aparte financieringsregeling of houden we het simpel en sluiten we de basisvoorziening aan op de financieringsregelingen van het onderwijs, met de bekostiging van de exploitatie via een Rijksbijdrage en de bekostiging van huisvesting via gemeenten?
* En als we daarvoor kiezen wat doet dat met het ondernemerschap en met de kleinschalige opvang (komt er – net als bij onderwijs- een kleine opvangtoeslag)?
Een knip in een beperkt gratis basisaanbod en het volle pond voor extra opvanguren voor tweeverdieners, het levert bepaald geen stimulans op om een dagje extra te gaan werken.
Geen knip dan - zoals nu - maar dan wel alles gratis? Dan kom je er niet met 5 miljard extra, het extra geld zal grotendeels naar substitutie van informele naar formele opvang vloeien. En waarom zou een kabinet kiezen voor een op maat gemaakte financieringsregeling als we al een regeling hebben voor het onderwijs?
Het klinkt allemaal mooi zo’n volledig publiek gefinancierde basisvoorziening en levert ongetwijfeld meer gebruik en meer omzet op. Maar ‘gratis’ is nooit ‘voor niets’. Het gemak waarmee ‘gratis en volledig publiekgefinancierde kinderopvang’ wordt gelanceerd en omarmd, doet denken aan de verkiezingen van 2006. Google eens op ‘gratis kinderopvang 2006’. Dat initiatief leidde uiteindelijk tot de grootste krimp en verlies aan bereik van de sector ooit. Daar zouden meer mensen jeuk van moeten krijgen.
Column Ed Buitenhek in BBMP/06/2020
.svg){kind=small}