Kabinet moet voor kinderopvang lessen trekken uit Amsterdam en niet uit Quebec

Universiteit Amsterdam en Maastricht maken gehakt van gratis kinderopvang …

In het artikel Het kabinetsplan voor de kinderopvang rammelt aan alle kanten onderbouw ik dat het kabinetsplan voor de kinderopvang niet bijdraagt aan arbeidsparticipatie of kansengelijkheid en dat het overgrote deel van de ouders geen enkele moeite heeft met de complexiteit van de huidige regeling.

Dat is geen nieuw verhaal. Eerder kwalificeerde ik het plan zelf al als fata morgana en ik was in goed gezelschap. Wim Groot, hoogleraar Gezondheidseconomie aan de Universiteit van Maastricht publiceerde vorig jaar een vernietigend artikel over het kabinetsplan en herhaalde dat dit jaar met https://www.wyniasweek.nl/de-gratis-kinderopvang-wordt-een-debacle-en-wel-hierom/.

En hij is niet de enige academicus die het kabinetsplan fileert. Raymond Gradus, hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam publiceerde vorig jaar een artikel met de nietsverhullende titel Gratis kinderopvang begin er niet aan met dezelfde conclusie. 

…terwijl de Universiteit Utrecht overuren maakt om gratis kinderopvang te promoten.

Net op tijd voor het commissiedebat kinderopvang in de Tweede Kamer van 10 mei a.s. publiceert de Universiteit Utrecht het artikel Kabinetsplan kinderopvang moet lessen trekken uit stelselverandering Quebec van Plantenga en Van Huizen (2023). Samenvattend stellen de onderzoekers dat het kabinetsplan ‘een historische stelselherziening is’ en dat de ervaring vanuit Canada – Quebec om precies te zijn - leidend moet zijn voor het Nederlandse beleid.

Met de tussenkop Arbeidsmarkteffect positief doen ze een uiterste poging de conclusie van het CPB te weerleggen dat de arbeidsmarkteffecten van de kabinetsplannen simpelweg negatief zijn. Met onderzoek van Karademir etal. (2023) pogen ze te onderbouwen dat de substitutie van informele opvang naar formele opvang die het CPB voorziet niet ‘money for nothing’ is maar positieve effecten heeft op de arbeidsmarktparticipatie van grootouders.

Wie het onderzoek van Karademir echter leest ziet dat die conclusie slechts geldt voor landen waar informele opvang nauwelijks een rol speelt: “In addition, we find positive effects of childcare subsidies on grandmothers’ employment in a context where informal care is relatively low by international standards”  (Karademir et al., 2023, p. 33).

In gewoon Nederlands: de effecten op de arbeidsparticipatie van moeders en grootmoeders zijn sterk afhankelijk van de rol die informele opvang speelt. Is informele opvang zeldzaam in Nederland? Nee, verre van zelfs. In het artikel Het kabinetsplan voor de kinderopvang rammelt aan alle kanten (tabel 1) laat ik zien dat in Nederland het gebruik van informele opvang juist zeer hoog is en volgens het onderzoek van Karademir ontkracht dat de stelling en de tussenkop van de onderzoekers dat grootouders in Nederland informele opvang zouden inruilen voor extra arbeidsparticipatie.

Universiteit Amsterdam en Maastricht hebben betere argumenten tegen kabinetsplannen

In zijn artikel stelt hoogleraar De Groot:
”De kinderopvang in Nederland is goed. De kwaliteit is hoog en er is een groot aanbod aan kinderopvangmogelijkheden, van kleinschalige gastouderopvang tot grotere kinderopvanginstellingen. Ouders hebben veel mogelijkheden om kinderopvang te regelen op de dagen die hen het beste uitkomen.”

De meest recente internationale vergelijking op kwaliteit onderbouwt de stelling van De Groot dat de Nederlandse kinderopvang van hoge kwaliteit is in vergelijking met omliggende landen (zie LKK meting): “De kwaliteit is het laagst in Duitsland, Portugal en Spanje. De kwaliteit in deze landen scoort aan de lage kant van de matig-voldoende range. Opvallend is ook dat de spreiding rondom het gemiddelde in Duitsland en Portugal relatief klein is wat erop duidt dat er overall lagere kwaliteit wordt geboden met weinig uitschieters naar beneden of naar boven. De kwaliteit in Noorwegen en de metingen van 2012 in Engeland en Nederland scoren rond de 4 en tonen daarnaast ook variatie in de betreffende landen, dus relatief meer uitschieters naar boven en naar beneden. De meer recente metingen in Nederland en Engeland tonen de hoogste kwaliteit.”

We hebben hoge kwaliteit en een hoog bereik en toch moet het anders, aldus de Utrechtse onderzoekers tegen de collega's uit Maastricht en Amsterdam.

Quebec is geen Nederland …  

Het kabinet stelt (bijna) gratis kinderopvang 2 jaar uit en de Universiteit van Utrecht ziet dat als oplossing: “Het recente besluit van het kabinet sluit hierbij aan: het stelsel wordt niet in één klap vervangen in 2025 maar er wordt vanaf 2025 geleidelijk toegegroeid naar het nieuwe stelsel in 2027.”  
Het is dan de vraag of het verwachte personeelstekort in 2027 veel kleiner, of opgelost is en dat blijkt uit de meest recente analyses van de overheid zelf niet het geval:

Tot aan 2032 lopen, ook zonder (bijna) gratis kinderopvang, de personeelstekorten in de kinderopvangbranche op en het CPB waarschuwt voor aanhoudende krapte en dringt aan op scherpe keuzes van het kabinet. Dat betekent dat uitstel naar 2027, 2028 of zelfs 2032 geen oplossing is voor het probleem met de uitvoering dat er ligt. Plantenga en Van Huizen juichen 2 jaar uitstel toe als oplossing, terwijl zij op basis van de beschikbare informatie al weten dat uitstel niet helpt omdat de plannen - volgens de wetenschappelijke onderzoeken tenminste tot en met 2032 - niet haalbaar zijn.

... en dat zien de kinderopvangaanbieders in Amsterdam ook.   

Voor degenen die een second opinion willen en het CPB of het kabinet niet vertrouwen kunnen te rade gaan bij de Amsterdamse kinderopvangaanbieders die nu met de voeten in de modder staan en van nabij weten wat haalbaar is: “De druk op de kinderopvang zal de komende jaren alleen maar verder toenemen nu het kabinet voornemens is om de kinderopvang vanaf 2025 bijna gratis te maken. 75 procent van de locaties in de stad Amsterdam zegt dat de sector dit niet aankan. De vrees is dat ouders hun kinderen meer dagen naar de kinderopvang willen brengen, terwijl er nu al voor de huidige vraag onvoldoende aanbod is. Slechts 5 procent denkt dat de sector het wel zal redden”.  

‍Conclusie: kabinetsplan kinderopvang is een utopie  

Bijna gratis kinderopvang is volgens de laatste arbeidsmarktprognoses tot en met 2032 een utopie. Vraag dat niet aan de wetenschap of aan de lobby partijen, maar vraag het gewoon aan de Nederlandse kinderopvangaanbieder op de hoek.